Co to jest otyłość?
Otyłość to nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej, które znacznie przekracza fizjologiczne potrzeby oraz zdolności adaptacyjne organizmu. Schorzenie to określane mianem cywilizacyjnego (m.in. ze względu na jego powszechność), prowadzi do poważnego zagrożenia zarówno zdrowia, jak i życia człowieka. Stopień otyłości można wyliczyć za pomocą wskaźnika BMI (Body Mass Index). Jest to stosunek masy ciała wyrażonej w kilogramach, do wzrostu wyrażonego w metrach podniesionego do kwadratu. Współczynnik równy bądź wyższy od 30 oznacza otyłość. Schorzenie można również określić procentowo. O otyłości mowa jest, kiedy tkanka tłuszczowa u mężczyzn wynosi więcej niż 20% całkowitej masy ciała, a u kobiet – 25%.
Co powoduje otyłość?
Podstawowym czynnikiem powodującym rozwój otyłości jest zaburzony bilans energetyczny – zbyt małe wydatkowanie energii oraz spożywanie nadmiernych, w stosunku do potrzeb ilości pożywienia.
Na rozwój masy ciała
wpływają:
– Ilość spożywanych pokarmów
– Sposób żywienia
– Skład diety
Istnieje wiele czynników dodatkowych modyfikujących kształtowanie masy naszego ciała, między innymi wpływy genetyczne. Oddziałują one na utrzymanie masy ciała bezpośrednio poprzez wpływ na wydatkowanie energii, spontaniczną aktywność fizyczną, odczuwanie sytości i głodu, preferencje pokarmowe, a ponadto na kształtowanie określonych reakcji na bodźce stresowe.
Istotną rolę odgrywają:
– zaburzenia kontroli ciała przez ośrodki zlokalizowane w mózgu i realizowane przy wykorzystaniu układu nerwowego,
– zaburzenia endokrynologiczne.
Warto wspomnieć, iż istotną rolę w otyłości, oprócz czynników chorobowych odgrywają czynniki:
DIAGNOSTYKA OTYŁOŚCI
POWIKŁANIA OTYŁOŚCI
OTYŁOŚĆ, A NIEWYDOLNOŚĆ ODDECHOWA
Niewydolnością oddychania (NO) określa się stan, w którym narząd oddychania nie jest w stanie zapewnić wymiany gazów oddechowych w płucach, a co za tym idzie – prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pierwszą barierą utrudniającą właściwą wymianę gazów oddechowych jest nadmierna ilość tkanki tłuszczowej. Szczególne znaczenie ma tu jej rozmieszczenie – tkanka tłuszczowa zlokalizowana podskórnie w przedniej i bocznej części klatki piersiowej zwiększa najbardziej opór klatki piersiowej w procesie oddychania. W związku z tym wprowadzenie do płuc odpowiedniej ilości powietrza u osób otyłych wymaga znacznie większej pracy niż u osób z prawidłową masą ciała. Podczas badania, w którym porażono oddychanie u pacjentów zarówno szczupłych, jak i u otyłych, oceniono stopień podatności klatki piersiowej i płuc na oddychanie. Zaobserwowano, że u osób szczupłych wprowadzenie jednego litra powietrza do płuc wymaga dodatniego ciśnienia 13 cm H2O, a u otyłych 25 cm H2O . Podobnie dla pokonania oporu oskrzelowego i wprowadzenia litra powietrza do płuc u osób szczupłych należało użyć ciśnienie 2 cm H2O, a u otyłych 9 cm H2O. Także tkanka tłuszczowa zlokalizowana w okolicy szyi, która uciska gardło, zwęża jego światło. Uznaje się, że zwężenie światła gardła jest jedną z przyczyn obturacyjnego bezdechu sennego (OBS).
– Otyłość a nadciśnienie tętnicze
Otyłość to najważniejszy czynnik predysponujący do wystąpienia nadciśnienia tętniczego. Obserwuje się silny związek przyczynowo – skutkowy między nadciśnieniem tętniczym a otyłością. Aż 80% przypadków nadciśnienia tętniczego ma związek z nadmierną masą ciała. Szacuje się, że zwiększenie masy ciała o 10% wiąże się ze wzrostem średniego ciśnienia tętniczego o 6,5 mm Hg. Dla wystąpienia nadciśnienia tętniczego znaczenie ma także, poza nadmierną masą ciała, dystrybucja tkanki tłuszczowej, a w szczególności otyłość trzewna. Sugeruje się kilka mechanizmów sprzyjających nadciśnieniu tętniczemu u osób otyłych. Wskazuje się m.in na: nasilone wchłanianie sodu w cewkach nerkowych. Ponadto badania doświadczalne wskazują, że komórki tłuszczowe gromadzące się w tkance łącznej nerki prowadzą do wzrostu ciśnienia śródmiąższowego, utrudniając wydalenie sodu.). Otyłość upośledza funkcję śródbłonka naczyniowego dużych i małych naczyń, co bezpośrednio wpływa na wystąpienie nadciśnienia tętniczego. Redukcja masy ciała o 5-10% w sposób znaczący przyczynia się do obniżenia ciśnienia tętniczego.
– Otyłość a choroby układu sercowo-naczyniowego
Badania jednoznacznie wskazują, że otyłość zwiększa ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. W trwającym 26 lat badaniu Framingham Heart Study zaobserwowano, że u otyłych mężczyzn w wieku poniżej 50. roku życia zachorowalność na chorobę niedokrwienna serca była 2 razy większa niż u mężczyzn z prawidłową masa ciała. Natomiast kobiety otyłe zapadały na tę chorobę 2,5 razy częściej niż osoby z prawidłową masa ciała. Wraz ze wzrostem BMI wzrasta ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Szczególnie negatywną rolę przypisuje się otyłości brzusznej. Jak już wspomniano, tkanka tłuszczowa to nie tylko rezerwuar energetyczny, ale gruczoł wydzielania wewnętrznego, który produkuje i uwalnia do krwiobiegu substancje wpływające m.in. na budowę i funkcje układu sercowo-naczyniowego.
Do najlepiej poznanych adipokin (tak nazywają się aktywnie biologiczne substancje produkowane przez tkankę tłuszczową) zalicza się leptynę i adiponektynę. Leptyna jest hormonem syntetyzowanym przez adipocyty podskórnej tkanki tłuszczowej. Białko to wpływa hamująco na apetyt i zwiększa uczucie sytości. Prowadzi także do wzrostu wydatku energetycznego, wpływając na spadek masy ciała. U osób otyłych obserwuje się podwyższone stężenie leptyny i tzw. leptynoodporność. Badanie kliniczne wskazuje, że podwyższony poziom leptyny zwiększa ryzyko niedokrwienia mięśnia sercowego. Wysokim stężeniom leptyny towarzyszy także częstsze występowanie nadciśnienia tętniczego. Kolejna adipokina to adiponektyna. Ma ona działanie kardioprotekcyjne, przeciwmiażdżycowe i przeciwzapalne. Im wyższy BMI, tym niższe stężenie adiponektyny. Dlatego u osób otyłych niskie stężenie adiponektyny wiąże się z nasileniem objawów choroby niedokrwiennej i niewydolności serca.
– Otyłosć a zwyrodnienie stawów
Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszą chorobą układu ruchu. Rozwija się w wyniku zaburzenia jakości i ilości chrząstki stawowej, której zadaniem jest amortyzowanie ruchów stawu i umożliwienie przesuwania się powierzchni stawowych. Z czasem uszkodzeniu ulegają również inne struktury – kość pod chrząstką stawową, torebka stawowa, otaczające staw więzadła, ścięgna i mięśnie. Skutkiem tego są ból i sztywność stawu, a następnie zniekształcenie jego obrysów oraz ograniczenie ruchomości. Choroba zwyrodnieniowa prowadzi do pogorszenia jakości życia i niesprawności. Najczęściej atakuje kolana, biodra, kręgosłup, stawy palców rąk i stóp, ale może dotyczyć również innych stawów.
Jednym z czynników wywołujących chorobę zwyrodnieniową stawów jest otyłość. Im większa masa ciała, tym większe ryzyko rozwoju choroby zwyrodnieniowej (zwłaszcza kolan). Co zrozumiałe, istnieje także zależność między BMI a częstością występowania klinicznych objawów choroby zwyrodnieniowej stawów kolanowych. Zwiększeniu BMI o 1 kg/m2 powyżej wartości 27 kg/m2 towarzyszy wzrost ryzyka rozwoju choroby zwyrodnieniowej o 15%.
– Otyłość a dna moczanowa
Dna moczanowa jest chorobą polegającą na odkładaniu się kryształków moczanu sodu w tkankach miękkich i narządach. Podstawowym objawem jest ostre zapalenie stawów wywołane krystalizacją kryształów moczanu sodu w płynie stawowym. Kwas moczowy wytwarzany jest w wątrobie i stanowi końcowy produkt przemiany puryn dostarczonych do organizmu z dietą oraz powstających w wyniku rozpadu obumierających tkanek organizmu. Zachorowalność na dnę moczanową istotnie wzrasta z wiekiem i wyraźnie kojarzy się z otyłością, z nadciśnieniem tętniczym, z cukrzycą typu 2, z zaburzeniami lipidowymi i z chorobą niedokrwienną serca. Nadmierna konsumpcja pokarmów mięsnych, podrobów i owoców morza oraz nadużywanie alkoholu sprzyja wystąpieniu dny moczanowej.
– Otyłość a kamica żółciowa
Kamica żółciowa powstaje w wyniku zastoju żółci w drogach żółciowych. Przyczyną tego jest niewłaściwy skład żółci. Żółć składa się z 3 podstawowych składników: cholesterolu, kwasów żółciowych i lecytyny. Przy zachowanym prawidłowym stosunku tych składników cholesterol rozpuszcza się w żółci i żółć przez drogi żółciowe przedostaje się do dwunastnicy. Jeżeli skład żółci jest nieprawidłowy, dochodzi do połączenia kryształków cholesterolu z solami wapnia. W konsekwencji powstają złogi w pęcherzyku żółciowym lub w drogach żółciowych. Do wzmożonego wydzielania cholesterolu do żółci może prowadzić także jego nadmierny dowóz, tzn. dieta bogato tłuszczowa. Kamica występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, a częstość jej występowania wzrasta wraz z wiekiem.
Obserwacje kliniczne wskazują, że kamica żółciowa częściej występuje u osób otyłych z utrwaloną, trwająca wiele lat otyłością. Nie bez znaczenia jest także rozmieszczenie tkanki tłuszczowej – ryzyko wystąpienia kamicy wzrasta w otyłości brzusznej (trzewnej). Ponadto żółć osób otyłych jest bardziej przesycona cholesterolem niż u osób z prawidłową masą ciała. Przyczyną tego jest wzrost wątrobowej produkcji cholesterolu przy obniżonej syntezie kwasów żółciowych. Z błędów dietetycznych sprzyjających powstawaniu kamicy szczególną uwagę zwraca się na:
– zbyt duże, w stosunku do rzeczywistych potrzeb, spożycie kalorii
– nadmierną ilość tłuszczu pochodzenia zwierzęcego
– nadmierne spożycie cukrów prostych
– niewystarczające spożycie błonnika pokarmowego.
Niedobór błonnika w diecie upośledza perystaltykę jelit i utrudnia efektywne obkurczanie się pęcherzyka żółciowego, prowadząc w ten sposób do zalegania w nim żółci. U osób otyłych zaobserwowano także przyspieszone opróżnianie się żołądka. W związku z tym pokarmy szybciej przechodzą do dwunastnicy i jelita cienkiego, stymulując uwalnianie hormonu obkurczającego pęcherzyk żółciowy – cholecystokininy. Dodatkowo u osób otyłych stwierdza się nadmierną syntezę cholesterolu wątrobowego, zwiększone wydalanie go do żółci i pęcherzyka żółciowego. W efekcie zwiększa się objętość pęcherzyka (mechaniczne rozciąganie jego ścian), ale nie zwiększa się siła skurczu pęcherzyka (obkurczenie pęcherzyka na skutek uwolnienia cholecystokininy). Konsekwencją tego może być napad bólowy spowodowany napływającą do pęcherzyka żółcią.
– Konsekwencje otyłości:
– NISKA SAMOOCENA
– DEPRESJA
– BRAK AKCEPTACJI ZE STRONY RÓWIEŚNIKÓW
– IZOLACJA SPOŁECZNA
– „ZAJADANIE” PROBLEMÓW, CO DOPROWADZA DO POGŁĘBIENIA PROBLEMÓW
– W PRZYSZŁOŚCI KŁOPOTY Z ZATRUDNIENIEM
PODSUMOWUJĄC
Nadmierna masa ciała to skutek wielu czynników, od genetycznych począwszy, poprzez sposób odżywiania w dzieciństwie, decydujący o ilości komórek w tkance tłuszczowej, które zostają nam na całe życie, nawyki dietetyczne, mające m.in. podłoże kulturowe, wpływ stresów i frustracji, tryb życia utrudniający regularne spożywanie posiłków, wreszcie łatwa dostępność tuczącej żywności – wszelkie dania z gatunku “fast food”, chipsy, kaloryczne napoje orzeźwiające…
BIBLIOGRAFIA
1. Otyłość epidemią XXI wieku” Maciej Owecki, Przegląd Kardiodiabetologiczny 2009; 4, 1: 36–41
2. „Otyłość – choroba interdyscyplinarna” Małgorzata Buksinska-Lisik, Wojciech Lisik, Teresa Zaleska, Przewodnik Lekarza 2006, 1: 72-77
3. „Otyłość i nadwaga – epidemia XXI wieku” Danuta Pupek-Musialik, Magdalena Kujawska-Łuczak, Paweł Bogdański, Przewodnik Lekarza 2008; 1: 117-123
4. Internet: www.googl.pl artykuły naukowe
Bibliografia:
1. M. Owecki. „Otyłość epidemią XXI wieku”, Przegląd Kardiodiabetologiczny 2009 r. (4, 1: 36–41).
2. M. Buksinska-Lisik, W. Lisik, T. Zaleska. „Otyłość – choroba interdyscyplinarna”, Przewodnik Lekarza 2006 r. (1: 72-77).
3. D. Pupek-Musialik, M. Kujawska-Łuczak, P.Bogdański. „Otyłość i nadwaga – epidemia XXI wieku”, Przewodnik Lekarza 2008 r. (1: 117-123).